Programma1. Nicolaus Bruhns (1665-1697)
Praeludium in e-moll ('de grote') 2. Dietrich Buxtehude (1637-1707) Vater unser im Himmelreich (BuxWV 207 - 3 versus) (Nimm von uns Herr, du treuer Gott, die schwere Straf und große Not) 3. Johann Sebastian Bach (1685-1750) Preludium, Largo en Fuga in C-dur (BWV 545/BWV 529b) 4. Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788) Thema con variazoni (uit Sonate V) 5. Sander van den Houten (*1987) Improvisatie 6. Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847) Sonate VI in d-moll (opus 65 no. 6) 'Vater unser im Himmelreich'
7. Jehan Alain (1911-1940) Litanies 
Foto: Joran Looij Photography
|
ToelichtingSander van den Houten opent concert met een daverend werk uit de Noord-Duitse barok: de 'grote e-moll' van Nicolaus Bruhns (1665-1697), die een leerling was van Dietrich Buxtehude. Officieel is dit werk getiteld Praeludium in e-moll. Van Bruhns zijn niet veel orgelwerken overgeleverd. Dit werk is er één van de vijf, dankzij Johann Sebastian Bach die kopieën maakte bij Georg Böhm. Ter onderscheiding van Bruhns' andere Praeludium e-moll, zeggen we 'de grote e-moll'. Het stuk is typerend voor de Stylus Phantasticus: een vrije, fantasierijke muziekvorm waarin verschillende opeenvolgende delen elkaar afwisselen.
Dietrich Buxtehude schreef een bewerking met drie variaties over het kerklied 'Nimm von uns Herr, du treuer Gott, die schwere Straf und große Not'. Dit heeft dezelfde melodie als Vater unser im Himmelreich, zoals Sander van den Houten dit stuk deze avond noemt. Welke kant hij er precies mee op wil, zal uit zijn eigen toelichting moeten blijken. Hij blikt hiermee in ieder geval alvast vooruit op programmapunt 6, de bekende Sonate van Mendelssohn over het Vater unser. Het koraal dat hoort bij de oorspronkelijke titel is geschreven voor de tiende zondag na Trinitatis en dat is de zondag na dit concert. Het is geschreven tijdens een pestepidemie en het is een boetelied tijdens bedreigingen en crisis. De drie variaties laten mooi drie heel verschillende klankkleuren van het orgel horen. Het feestelijke Preludium en fuga in C-dur van Johann Sebastian Bach (1685-1750) combineert Sander van den Houten hier met het Largo uit Bachs 5e triosonate, die in dezelfde toonsoort staat. Het Preludium opent met een pedaalmotief dat naar de laagste C gaat, terwijl op het klavier de hoogste C invalt. Het Largo is een rustig tussendeel met 1 stem op het hoofdwerk, 1 stem op het rugwerk en 1 stem op het pedaal. De Fuga is een fantastische samensmelting van noten zoals we van Bach gewend zijn. Het eindigt met een groots C-akkoord. Hierna horen we muziek van Bachs bekendste zoon: Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788). Hij is als componist een vertegenwoordiger van de galante stijl die in de tweede helft van de 18e eeuw in zwang kwam. Deze muziek ligt goed in het gehoor en is vaak speels van karakter. In Thema con variazoni uit Sonate V klinken afwisselend allerlei registers van het orgel, waarbij de fluiten vaak een hoofdrol spelen. Na een Improvisatie speelt Sander van den Houten Sonate VI in d-moll van Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847). De melodie is bekend, want dit is die van het 'Gebed des Heeren' ('Vater unser im Himmelreich'). Na een stemmig koraal, diverse variaties en een fuga, eindigt deze sonate met een koraalachtige melodie, waarvan men wel zegt dat Mendelssohn het lied Als ik het wond're kruis aanschouw heeft gebruikt. Het laatste stuk van deze avond is Litanies van Jehan Alain (1911-1940). De titel betekent zoiets als voortdurend aanhoudend, klagend gebed. Dit werk is volgens de componist zelf “een verwoestende tornado, die alles op zijn weg verplettert”. Deze componist kwam op 29-jarige leeftijd om op het slagveld in de Tweede Wereldoorlog. Het stuk eindigt met een groot, dissonant, 'schreeuwend' akkoord en lijkt 'niet af': zoals Alains jonge leven ook in de strijd, plotseling afgebroken werd. |