|
Eén van de opvallendste dingen uit de meer dan 260-jarige geschiedenis van het Nijkerkse orgel is dat het in (waarschijnlijk) 1863 helemaal wit geschilderd werd. De mooie, bruin-glanzende eikenhouten kas en al het houtsnijwerk werden bedekt met een laag verf. Waarom deed men dit en hoe zag dit eruit? Belastingontduiking in de kerk? Dat de orgelkas van eikenhout is gemaakt, was misschien wel de reden. Men beweert namelijk dat de witte verf werd aangebracht om de belasting op eikenhout te ontduiken. Maar dat is natuurlijk niet zo netjes in een kerk... In de 19e eeuw werden echter ook in andere kerken orgels, doophekken en kansels wit geschilderd. Hoe zit dit? Dat men dit deed om belasting te ontduiken, kan naar het rijk der fabelen worden verwezen. Deze fiscale maatregel werd namelijk genomen door Napoleon, terwijl het overschilderen van eikenhout al gebeurde voor de tijd dat hij heerste.  Op deze oude interieurfoto (met het doophek en heel veel stoelen, met namen!) is het witte orgel goed te zien. Bron: Archief orgelcommissie hervormde gemeente Nijkerk Wit dankzij Witte? Opvallend is dat de orgelmaker Christian Gottlieb Friedrich Witte van de firma Bätz-Witte in 1855 schreef dat hij het orgel maar een ouderwets instrument vond. En in 1884 ontving de kerkvoogdij van de hervormde gemeente een brief van de orgelbouwer Johan Frederik Witte (zoon van..), waarin hij adviseerde het orgel te vervangen door een nieuw instrument. De firma Bätz-Witte bouwde in het midden van de 19e eeuw toevallig veel orgels in een (gebroken) witte of andere lichte kleurstelling, met goudkleurige accenten en randen. Misschien werd men door Witte op een idee gebracht. Kwestie van smaak Alle speculaties ten spijt is het waarschijnlijk gewoon een kwestie van smaak geweest. In de 19e eeuw vond men het simpelweg mooi om meubilair in kerken wit te schilderen en daar ontkwam het Nijkerkse orgel ook niet aan. En hoe zag dit eruit? In de rekening van de schilderwerkzaamheden uit 1863 wordt gesproken over ''wit en goud schilderen''. Op basis van een oude zwartwit-foto hebben we een reconstructie gemaakt van hoe het orgel er ongeveer uit gezien moet hebben. 
Reconstructiefoto's van het orgel in de witte kleur 1863-1937 Bron: Matthias van Bloemendaal Originele kleur weer terug In 1936-1937 werd het houtwerk helemaal kaal gekrabd en geschuurd, opnieuw gelakt en in de was gezet. Dit moet een enorme klus geweest zijn! De originele donkerbruine kleur van de orgelkas en het houtsnijwerk keerde terug. En zo is het kunstwerk van Andries van Bolder nog steeds in volle glorie te bewonderen!  Deze foto prijkte op een trotse briefkaart toen het orgel in 1937 zijn originele kleur weer terug had. Bron: Archief orgelcommissie hervormde gemeente Nijkerk Niet alles is weer bruin Toch is er nog iets te zien van de witte verflaag. Alleen niet op het eerste gezicht. Hiervoor moeten we namelijk ín het orgel zijn: aan de binnenkant van de zijpanelen is aan het houtsnijwerk nog te zien dat er witte verf op zat. De binnenkant is in 1937 niet voorzien van een nieuwe laklaag.   Deze foto toont de huidige staat van het Van Deventer-orgel
Foto: Matthias van Bloemendaal |
