'Alleen maar' donkere toetsen (?)

Menig organist begint erover: de toetsen van het Nijkerkse orgel zijn allemaal zo donker. Amateurs én de beste profs hebben er last van. Oriëntatieproblemen bij snelle passages of bij klavierwisselingen... Het blijft even wennen.

Was dit altijd al zo?
Dat is niet met zekerheid te zeggen. Er zijn twee bronnen die elkaar tegen spreken. In een verslag uit 1907 over het examen van kandidaten voor de post van organist, staat: "onder en boventoetsen van zwart hout". Een verslag van een restauratie in 1910 zegt: "Ook de twee handklavieren, waarvan de gewone toetsen zwart en de boventoetsen wit waren (vroeger gebruikelijk) zijn geheel vernieuwd​".

We kunnen in ieder geval concluderen dat het orgel oorspronkelijk niet de gebruikelijke witte ondertoetsen en zwarte boventoetsen heeft gehad.

Klavieren geplaatst door De Koff
De restauratie werd gedaan door de orgelbouwer De Koff. Hij de originele klavieren door nieuwe. De Koff voegde ook een Subbas 16' toe en maakte het pedaal hierdoor zelfstandig. Er kwamen twee pedaalkoppels (met voetbediening) en ook het pedaalklavier werd vervangen. 

Deze foto uit de jaren 50 laat de zwart-witte klavieren van De Koff uit 1910 zien. Ook de pedaalkoppels zijn te zien.
Bron: Archief orgelcommissie hervormde gemeente Nijkerk

​Er zijn nog meer foto's van het orgel met deze zwart-witte klavieren. We laten er een paar zien.

Henk Bouwman, Aart Berense, Rien van Boeijen, Klaas Jan Mulder en Hein Bouwman. Foto's uit de jaren 50, 70 en 80.
Bron: Archief Rien van Boeijen | Archief Aart Berendse | Archief Gerwin van der Plaats

​De huidige klavieren
Bij de laatste restauratie van het orgel, uitgevoerd door Van Vulpen in de periode 1975-1976 en 1985-1988, kreeg het de huidige klavieren (1987). De toetsen zijn vervaardigd van eikenhout, waarbij de ondertoetsen (normaal de witte) zijn belegd met letterhout en de boventoetsen (normaal de zwarte) met ebbenhout.

Rood-bruin
Het letterhout en ebbenhout zorgt voor de typische donkere kleur. Maar er is wel duidelijk verschil waarneembaar: het letterhout is rood-bruin van kleur en het ebbenhout zwart.

De ondertoetsen zijn belegd met rood-bruin letterhout en de boventoetsen met zwart ebbenhout.
Bron: Matthias van Bloemendaal

​'Alleen maar' donkere toetsen?
We moeten wel toegeven dat de rood-bruine ondertoetsen in het midden van het klavier in de loop der jaren donkerder zijn geworden door het bespelen van het orgel. En het licht bij het orgel is ook niet optimaal. Dat veel organisten ervaren dat het orgel 'alleen maar' donkere toetsen heeft is best wel terecht!

Ooit weer witte toetsen?
De makkelijkste oplossing is wellicht het aanbrengen van beter licht bij de klavieren. En wie weet worden de toetsen bij een restauratie ooit wel weer belegd met wit materiaal...  

En anders stoffen we gewoon de klavieren van De Koff uit 1910 weer even af! Die liggen nog altijd op de orgelzolder ;-)

De klavieren van De Koff uit 1911 liggen nog altijd bij het orgel.
Bron: Matthias van Bloemendaal